زندگی در آپارتمان یا خانههای با پنجرههای کمنور و تغییرات دمایی ناگهانی، نگهداری از گیاهان را گاهی دشوار میکند. در چنین شرایطی انتخاب گیاهانی که به سرما، جریان هوای سرد و نوسان دما مقاوم باشند، نه تنها احتمال زنده ماندنشان را افزایش میدهد بلکه نگهداری روزمره را هم سادهتر و لذتبخشتر میکند. این مقاله به شما کمک میکند بفهمید چه ویژگیهایی یک گیاه آپارتمانی را در برابر سرما مقاوم میکند، چه گونههایی جزو مقاومترینها هستند و چگونه با چند اقدام ساده از آنها در فصلهای سرد سال محافظت کنید.
در ادامهی مقاله ما مواردی را بررسی میکنیم: عوامل محیطی مؤثر بر تحمل سرما (مثل رطوبت، نور، موقعیت و جریان هوا)، لیست عملی از گیاهان مناسب برای شرایط سرد، نکات عملی برای جابجایی یا محافظت از گیاهان هنگام افت دما، و خطایابی مشکلات معمول (زرد شدن برگها، پژمردگی، لکههای قهوهای). هدف این مطلب این است که خواننده حتی اگر تازهکار باشد بتواند با اطمینان بیشتر گیاهانی انتخاب کند که در محیطهای خنکتر دوام بیاورند و با کمترین دردسر از آنها نگهداری نماید.
عوامل مؤثر بر مقاومت گیاهان در برابر سرما
مقاومت گیاهان آپارتمانی در برابر سرما به مجموعهای از عوامل محیطی بستگی دارد که در کنار هم سلامت و پایداری گیاه را تعیین میکنند. یکی از مهمترین این عوامل نور است؛ گیاهانی که نور کافی دریافت میکنند، متابولیسم قویتر و برگهای سالمتری دارند و در برابر کاهش دما مقاومت بیشتری نشان میدهند، در حالی که کمبود نور باعث ضعف بافت گیاه و حساسیت بیشتر به سرما میشود. رطوبت و آبیاری نیز نقش اساسی دارند، زیرا در هوای سرد، تبخیر کمتر میشود و آبیاری بیش از حد میتواند منجر به پوسیدگی ریشهها و کاهش توان گیاه در برابر سرما گردد؛ بنابراین باید تنها زمانی آبیاری کرد که خاک تا حدودی خشک شده باشد. از سوی دیگر، خاک و زهکشی مناسب کمک میکند آب اضافی بهسرعت تخلیه شود و ریشهها در محیط خیس و سرد باقی نمانند، زیرا تجمع آب سرد در گلدان یکی از دلایل اصلی آسیب دیدن گیاه در فصلهای سرد است. در نهایت، جریان هوا و دمای محیط اهمیت فراوانی دارد؛ گیاهان نباید در معرض باد سرد پنجرهها یا گرمای مستقیم بخاری قرار گیرند، بلکه باید در محیطی با دمای نسبتاً ثابت و جریان هوای ملایم نگهداری شوند. ترکیب این شرایط—نور کافی، رطوبت متعادل، خاک مناسب و دمای پایدار—باعث میشود گیاهان آپارتمانی بتوانند سرمای زمستان را بدون آسیب پشت سر بگذارند.
انواع گیاهان آپارتمانی مقاوم به سرما
در زیر انواع مختلف گیاهان آپارتمانی مقاوم به سرما را برای شما بیان کردیم:
1) سانسوریا (Sansevieria / Dracaena trifasciata) — (زبان مادرشوهر)
- ظاهر: برگهای قائم، سخت و نیزهای با رگههای عرضی؛ فرم بوتهای.
- دمای قابل تحمل: معمولاً تا حدود ۷–۱۰°C قابل تحمل (افت ناگهانی زیر این حد مضر است).
- نور: نور متوسط تا روشن، تحمل نور کم هم دارد.
- آبیاری: کم — بین دو آبیاری خاک باید خشک یا تقریباً خشک شود.
- خاک/زهکشی: مخلوط سبک و خیلی خوب زهکشی شده.
- نکات سردسالی: خاک خنک و خیس ترکیب خطرناکی است؛ در زمستان آبیاری را بسیار کاهش بده و گلدان را از جریان هوای سرد مستقیم دور کن.
- تکثیر: تقسیم بوته یا ریزوم/قلمه برگ.
- مشکلات رایج: پوسیدگی ریشه در اثر آبیاری زیاد، زردی نوک برگ در هوای خیلی سرد یا خیلی خشک.

2) زامیفولیا (Zamioculcas zamiifolia — ZZ plant)
- ظاهر: ساقههای گوشتی، برگهای براق و چرمی بهصورت ردیفی.
- دمای قابل تحمل: حدود ۱۰–15°C پایینترین حد؛ سرمای نزدیک به 5°C خطرناک است.
- نور: نور کم تا متوسط؛ نور فیلترشده پسندیده.
- آبیاری: نیاز کم؛ خاک باید بین آبیاریها خشک شود.
- خاک/زهکشی: سبک و با زهکشی خوب.
- نکات سردسالی: تحمل کم به خاک خیس در دمای پایین — آبیاری را کاهش بده و گیاه را از پنجرههای سرد دور کن.
- تکثیر: تقسیم ریزریزومها یا قلمه برگ/ساقه.
- مشکلات رایج: پوسیدگی ریشه (سرمای زیاد + آبیاری زیاد)، کندی رشد در نور کم.

3) آگلونما (Aglaonema spp. — چینی همیشهسبز)
- ظاهر: برگهای پهن، اغلب نقوش رنگی متنوع (نسبتاً تزئینی).
- دمای قابل تحمل: حدود ۱۲–۱۵°C حداقل مورد قبول؛ برخی گونهها کمی خنکتر را تحمل میکنند.
- نور: نور کم تا متوسط؛ از نور مستقیم و تند پرهیز کن.
- آبیاری: منظم اما نه زیاد؛ بین آبیاریها سطح خاک کمی خشک شود.
- خاک/زهکشی: خاک سبک و نفوذپذیر.
- نکات سردسالی: از جریان هوای سرد و پنجرههای باز محافظت کن؛ در شبهای خیلی سرد گیاه را کمی به داخلتر ببر یا از پرده استفاده کن.
- تکثیر: قلمه ساقه یا تقسیم بوته.
- مشکلات رایج: برگهای زرد در اثر آبیاری نامناسب یا سردی، پوسیدگی در خاک غرقابی.

4) پتوس (Pothos — Epipremnum aureum)
- ظاهر: رونده، برگهای قلبیشکل با رنگپریدگی در گونههای ابلق.
- دمای قابل تحمل: حدود ۱۰–۱۳°C پایینترین حد نسبت به شرایط آپارتمانی.
- نور: نور متوسط تا روشن فیلترشده؛ در نور کم هم زنده میماند اما رشد کند میشود.
- آبیاری: بین آبیاریها سطح خاک خشک شود؛ آبیاری زیاد در سرما مضر است.
- خاک/زهکشی: خاک سبک با زهکشی خوب.
- نکات سردسالی: از باد سرد پنجره و در تماس با شیشه سرد دور نگه دار؛ رطوبت محیط را متعادل نگه دار.
- تکثیر: قلمه ساقه در آب یا خاک خیلی ساده است.
- مشکلات رایج: برگهای نرم و پژمرده به دلیل سرما یا آبیاری نامناسب.

5) کاکتوس کریسمس (Schlumbergera spp. — Christmas cactus / قاشقی)
- ظاهر: ساقههای صاف و پهن بهصورت بندبندی؛ گلهای چشمنواز زمستانی.
- دمای قابل تحمل: نسبت به برخی کاکتوسها به سرمای معتدلتر (خنکتر) علاقهمند است — حدود ۱۰–۱۵°C، اما یخبندان را نمیپسندد.
- نور: نور روشن فیلترشده؛ نور مستقیم صبحگاهی کوتاه مناسب است.
- آبیاری: در فصل رشد رطوبت منظم، اما از خیس ماندن دائمی خاک پرهیز کن؛ در زمان گلدهی آبیاری منظمتر.
- خاک/زهکشی: خاک سبک و کمی اسیدی با زهکشی خوب.
- نکات سردسالی: از افت دمای ناگهانی و قرار گرفتن در مسیر باد سرد پنجره یا درب جلوگیری کن؛ سرمای ملایم اما ثابت میتواند به تحریک گلدهی کمک کند.
- تکثیر: قلمهِ قطعات ساقه در خاک نسبتاً سریع ریشه میدهد.
- مشکلات رایج: ریزش غنچهها با تغییرات دمایی ناگهانی یا تکانهای محیطی.

6) فیکوس الاستیکا (Ficus elastica — Rubber plant / فیکوس لاستیکی)
- ظاهر: برگهای بزرگ، چرمی و براق که گاهی قرمز یا ارغوانی جدید دارند.
- دمای قابل تحمل: معمولاً ۱۲–۱۵°C پایینترین؛ افت بیشتر باعث ریزش برگ میشود.
- نور: نور روشن غیرمستقیم؛ تا حدودی نور مستقیم صبحگاهی قابل تحمل.
- آبیاری: منظم اما اجازه بده سطح خاک کمی خشک شود بین آبیاریها.
- خاک/زهکشی: خاک مغذی و زهکشی متوسط تا خوب.
- نکات سردسالی: با سرد شدن هوا، سرعت متابولیسم کم میشود — آبیاری را کاهش بده و از جریان هوای سرد جلوگیری کن. در صورت قرار گرفتن نزدیک پنجرهٔ خیلی سرد، برگها ممکن است تیره و ریزش داشته باشند.
- تکثیر: قلمهٔ ساقه (قلمههای انتهایی) یا پیوندهای هوایی (air-layering).
- مشکلات رایج: ریزش برگ به خاطر سردی یا تغییر مکان، لکههای قهوهای ناشی از خیس بودن برگ یا بیماری قارچی.

7) برگ عبایی (Aspidistra elatior — Cast iron plant / اسپیدیسترا)
- ظاهر: برگهای بلند و پهن، فرم روندهٔ زمینی، گیاهی بسیار مقاوم و کمتوقع.
- دمای قابل تحمل: میتواند تا ۵–۷°C را در داخل خانه تحمل کند (بسیار مقاوم به سرما و سایه).
- نور: سایه تا نور کم؛ برای مکانهای کمنور عالی است.
- آبیاری: کم تا متوسط؛ تحمل خشکی را دارد.
- خاک/زهکشی: خاک نسبتاً سنگینتر و خوب زهکشی شده.
- نکات سردسالی: یکی از مقاومترینها — اما یخبندان مستقیم یا پرتاب هوای یخی مضر است. در زمستان آبیاری سبک و محافظت از باد سرد کافی است.
- تکثیر: تقسیم ریزساقهها یا تقسیم بوته.
- مشکلات رایج: کندی رشد در مکان خیلی سرد یا رشد کم در خاک فقیر، زنگزدگی یا لکه بر اثر رطوبت زیاد و تهویه نامناسب.

8) گیاه عنکبوتی / اسپایدر (Chlorophytum comosum — Spider plant)
- ظاهر: برگهای باریک نواری، رشد پخش و تولید ساقههای گلدار با پاجوشها.
- دمای قابل تحمل: حدود ۷–۱۰°C میتواند تا حدی تحمل کند؛ یخزدگی مضر است.
- نور: نور متوسط تا روشن فیلترشده؛ تحمل نور کم هم دارد.
- آبیاری: منظم اما بدون غرقابی شدن خاک؛ ریشهها نباید همیشه خیس باشند.
- خاک/زهکشی: خاک سبک و با زهکشی مناسب.
- نکات سردسالی: از جریان هوای سرد پنجره جلوگیری کن و آبیاری را کمی کاهش بده؛ در دماهای پایین رشد کاهش مییابد.
- تکثیر: جداکردن پاجوشها (baby plantlets) و کاشت مستقیم.
- مشکلات رایج: نوک قهوهای برگها در اثر خشکی هوا یا رسوب املاح؛ پوسیدگی ریشه در اثر آب زیاد در سرما.

9) پاپیتال/ایوی انگلیسی (Hedera helix — English ivy)
- ظاهر: رونده، برگهای پنجقسمتی یا قلبی شکل، اغلب برگهای همیشهسبز.
- دمای قابل تحمل: نسبتاً خنکپسند؛ حدود ۵–۱۰°C را تا حدی تحمل میکند (در فضای آپارتمانی).
- نور: نور متوسط تا روشن فیلترشده؛ در سایهٔ نسبی هم زنده میماند.
- آبیاری: منظم، خاک مرطوب اما نه غرقابی.
- خاک/زهکشی: خاک نسبتا غنی و زهکشی خوب.
- نکات سردسالی: در محیط داخلی نسبت به سرما مقاومتر از بسیاری گیاهان است؛ اما جریان هوای خیلی سرد و یخبندان برایش خطرناک است.
- تکثیر: قلمهٔ ساقه در آب یا خاک.
- مشکلات رایج: آفتهای شته/کنه در هوای خشک، زردی برگ در اثر کمآبی یا تغذیه نامناسب.

10) هاوورثیا (Haworthia spp.) — ساکولنت کوچک
- ظاهر: پشتهای از برگهای گوشتی کوتاه و شفاف یا مات، شبیه آلوئه کوچک.
- دمای قابل تحمل: حدود ۵–۱۰°C را تا حدی تحمل میکند ولی یخبندان را نمیپسندد.
- نور: نور روشن غیرمستقیم؛ از نور مستقیم شدید ظهر پرهیز شود.
- آبیاری: بسیار کم — در زمستان تقریبا آبیاری را قطع یا به حداقل برسان.
- خاک/زهکشی: خاک کاکتوسی با زهکشی عالی.
- نکات سردسالی: در سرما آبیاری کم باشد تا ریشهها پوسیده نشوند؛ دماهای زیر صفر کشندهاند.
- تکثیر: تقسیم پاجوشها یا بذر.
- مشکلات رایج: پوسیدگی ریشه در اثر آبیاری زیاد، تغییر رنگ در نور نامناسب.

11) پپرومیا (Peperomia obtusifolia و گونهها)
- ظاهر: برگهای گوشتی و براق، فرم جمعوجور مناسب گلدان کوچک.
- دمای قابل تحمل: حدود ۱۰–۱۵°C حداقل داخل منزل.
- نور: نور متوسط تا روشن فیلترشده؛ نور مستقیم تند مضر است.
- آبیاری: کم تا متوسط؛ بین آبیاریها خشک شود.
- خاک/زهکشی: مخلوط سبک با زهکشی خوب.
- نکات سردسالی: از سرمای ناگهانی و قرار گرفتن در نزدیکی شیشهٔ سرد دور نگه دارید؛ آبیاری را کاهش دهید.
- تکثیر: قلمهٔ برگ یا قلمهٔ ساقه.
- مشکلات رایج: ریزش برگها در سرما یا بر اثر آبیاری نامنظم.

12) فیلودندرون قلبی (Philodendron hederaceum — Heartleaf philodendron)
- ظاهر: رونده با برگهای قلبیشکل، ظاهری شبیه پتوس ولی ساختار متفاوت.
- دمای قابل تحمل: حدود ۱۳–۱۵°C حداقل؛ سرما پایینتر باعث توقف رشد و ریزش برگ میشود.
- نور: نور متوسط تا روشن فیلترشده.
- آبیاری: منظم؛ اجازه نده خاک کاملاً خیس بماند.
- خاک/زهکشی: خاک سبک و غنی با زهکشی مناسب.
- نکات سردسالی: از جریان هوای سرد و تماس با شیشهٔ سرد جلوگیری کن؛ آبیاری را متناسب با کاهش رشد کم کن.
- تکثیر: قلمه ساقه در آب یا خاک.
- مشکلات رایج: برگهای زرد یا ریزش برگ در اثر سرما، پوسیدگی ریشه با آبیاری زیاد.

نکات مراقبتی برای گیاهان آپارتمانی مقاوم به سرما
نکات مراقبتی گیاهان در فصلهای سرد سال را بهصورت جداگانه و کامل توضیح دادهام:
۱. چگونه گیاهان را از سرمازدگی حفظ کنیم
سرمازدگی یکی از خطرناکترین آسیبها برای گیاهان آپارتمانی در فصل زمستان است. زمانی رخ میدهد که دمای محیط ناگهان کاهش یافته و سلولهای گیاه یخ میزنند. برای جلوگیری از این مشکل، ابتدا باید گیاهان را از نزدیکی پنجرهها، درهای بیرونی و مسیر جریان هوای سرد دور کنید. همچنین اگر شبها هوا خیلی سرد میشود، میتوان با بستن پردهها یا استفاده از پارچه نازک محافظ در برابر شیشه، از نفوذ هوای سرد جلوگیری کرد. در روزهای بسیار سرد، بهتر است گیاه را به محیطی داخلیتر با دمای ثابت منتقل کنید.
همچنین از قرار دادن گیاه روی زمینهای سرد (مثل کف سرامیکی) پرهیز کنید و زیر گلدان از زیرگلدانی چوبی یا فومی استفاده نمایید تا ریشهها در تماس مستقیم با سرمای کف نباشند. در نهایت، توجه داشته باشید که آبیاری زیاد در هوای سرد احتمال سرمازدگی ریشه را افزایش میدهد، پس خاک باید نیمهخشک باشد.
۲. تنظیم آبیاری، نور و تهویه
در فصلهای سرد، رشد بیشتر گیاهان کاهش مییابد و نیاز آنها به آب، نور و تهویه تغییر میکند.
- آبیاری: چون تبخیر کمتر میشود، گیاهان به آب کمتری نیاز دارند. همیشه قبل از آبیاری، رطوبت خاک را با انگشت یا ابزار مخصوص بررسی کنید و فقط زمانی آب دهید که خاک تا عمق چند سانتیمتر خشک شده باشد. آب سرد هم استفاده نکنید؛ آب همدما با محیط بهترین گزینه است.
- نور: روزهای کوتاه و آفتاب ضعیف زمستان باعث کاهش فتوسنتز میشود، پس گیاهان را نزدیک پنجرههای جنوبی یا شرقی قرار دهید تا بیشترین نور طبیعی را دریافت کنند. هر چند روز یکبار، گلدان را بچرخانید تا نور بهصورت یکنواخت به همهی برگها برسد. اگر نور طبیعی کافی نیست، میتوان از چراغ رشد گیاه (grow light) استفاده کرد.
- تهویه: در زمستان معمولاً هوای داخل خانه خشکتر است (بهویژه بهدلیل وسایل گرمایشی). برای حفظ سلامت گیاهان، باید تهویه ملایم و رطوبت نسبی حفظ شود. میتوان با دستگاه بخور سرد، ظرف آب نزدیک بخاری یا گروهبندی گلدانها رطوبت محیط را افزایش داد. و از این مزیت گیاهان تصفیه کننده هوا برای داخل منزل استفاده کنید.
۳. انتقال گیاهان به نقاط امنتر خانه
محل قرارگیری گیاه در خانه در زمستان اهمیت زیادی دارد. بهترین مکانها معمولاً جایی هستند که نور کافی، دمای ثابت و جریان هوای آرام دارند. گیاهان را از نزدیکی درهای ورودی، پنجرههای درزدار، شوفاژ و بخاری دور نگه دارید. مکانهای نزدیک به دیوارهای داخلی خانه معمولاً از نظر دما پایدارترند. همچنین اگر چند گیاه دارید، میتوانید آنها را در کنار هم قرار دهید تا رطوبت حاصل از تبخیر برگهایشان به حفظ رطوبت محیط کمک کند.
برای گیاهانی که در راهرو یا تراس نیمهسرد قرار دارند، بهتر است در شبهای بسیار سرد آنها را موقتاً به داخل بیاورید. بهطور کلی، هرچه گیاه به منطقهای معتدلتر از خانه منتقل شود، شانس بقای آن در فصل زمستان بیشتر خواهد بود. و از تکثیر گیاهان آپارتمانی در فصل زمستان جدا خودداری نمایید.
مشکلات رایج گیاهان آپارتمانی سرمادوست
سه مورد از مشکلات رایج گیاهان آپارتمانی در فصلهای سرد سال را همراه با علتها و روشهای رفع آنها برایت نوشتهام تا بتوانی در مقاله استفاده کنی:
۱. زرد شدن یا افتادن برگها
علت: زرد شدن یا ریزش برگها در فصل زمستان معمولاً به دلیل تغییر دما، آبیاری نامناسب یا کمبود نور است. وقتی گیاه در معرض هوای سرد یا جریان باد سرد قرار میگیرد، سلولهای برگ آسیب میبینند و گیاه برای حفظ انرژی، برگهایش را رها میکند. از طرف دیگر، آبیاری زیاد در دمای پایین باعث پوسیدگی ریشه و در نتیجه زرد شدن برگها میشود.
راهحل:
- گلدان را از کنار پنجرههای سرد یا بخاری دور کنید.
- میزان آبیاری را کاهش دهید و فقط زمانی آب بدهید که خاک خشک شده باشد.
- نور گیاه را افزایش دهید (مثلاً با جابجا کردن آن به سمت نورگیرتر یا استفاده از چراغ رشد).
- برگهای خشک یا زرد را با قیچی تمیز جدا کنید تا انرژی گیاه صرف رشد برگهای سالم شود.
۲. کند شدن رشد
علت: در فصل زمستان، بیشتر گیاهان وارد دورهی استراحت یا خواب میشوند و رشدشان به طور طبیعی کند یا متوقف میشود. دمای پایین، نور کم و کاهش طول روز از عوامل اصلی کندی رشد هستند. این حالت معمولاً طبیعی است، اما گاهی به دلیل کمبود مواد غذایی یا تهویه نامناسب شدت مییابد.
راهحل:
- نگران نباشید؛ در فصل سرد رشد کمتر کاملاً طبیعی است.
- از کوددهی در زمستان خودداری کنید، چون گیاه در این زمان به مواد غذایی اضافی نیاز ندارد و ممکن است به ریشهها آسیب برسد.
- نور را تقویت کنید و دمای محیط را بین ۱۸ تا ۲۴ درجه نگه دارید.
- با تهویهی ملایم و حفظ رطوبت نسبی، شرایط آرام و ثابت برای گیاه ایجاد کنید تا در بهار دوباره رشد طبیعیاش را از سر بگیرد.
۳. علائم سرمازدگی
علت: قرار گرفتن گیاه در معرض هوای سرد، باد مستقیم یا دمای پایینتر از حد تحمل گونه میتواند باعث سرمازدگی شود. علائم اولیه شامل لکههای قهوهای یا سیاه روی برگها، نرمی یا پژمردگی بافتها، و توقف رشد ناگهانی است. در موارد شدید، قسمتهایی از برگ یا ساقه از بین میرود.
راهحل:
- بلافاصله گیاه را به محیطی با دمای معتدلتر منتقل کنید (نه نزدیک منبع گرما).
- برگها یا ساقههای یخزده را جدا نکنید تا زمانی که کاملاً خشک شوند، سپس بهآرامی هرسشان کنید.
- آبیاری را موقتاً متوقف کنید تا ریشهها بهبود یابند.
- در آینده، گیاه را از جریان باد سرد و تماس مستقیم با شیشههای سرد دور نگه دارید.
- در صورت تکرار سرمازدگی، از روکشهای محافظ سبک یا پوشش نایلونی با سوراخهای تهویه در شب استفاده کنید.
جمعبندی
نگهداری از گیاهان آپارتمانی در فصلهای سرد سال، اگرچه چالشی بهنظر میرسد، اما با انتخاب گونههای مقاوم و رعایت چند نکتهی ساده میتواند تجربهای دلپذیر و موفق باشد. گیاهانی مانند سانسوریا، زامیفولیا، آگلونما، پتوس، فیکوس، کاکتوس کریسمس و برگ عبایی از جمله گزینههای عالی برای خانههای خنکتر هستند و در برابر تغییرات دمایی ملایم مقاومت بالایی دارند. با این حال، حتی مقاومترین گیاهان نیز برای رشد سالم به نور کافی، خاک با زهکشی مناسب، آبیاری متعادل و دمای ثابت نیاز دارند.
در زمستان باید توجه داشت که سرما و رطوبت بیش از اندازه دشمن اصلی ریشهها هستند؛ بنابراین کاهش دفعات آبیاری، دور نگه داشتن گیاه از جریان هوای سرد و حفظ رطوبت محیط از مهمترین اقدامات محافظتی به شمار میآیند. همچنین فراهم کردن نور مناسب، تهویهی ملایم و انتخاب جای امن برای گلدانها کمک میکند تا گیاهان بدون استرس فصل سرد را پشت سر بگذارند.
در نهایت، راز موفقیت در نگهداری گیاهان آپارتمانی مقاوم به سرما، شناخت ویژگیهای هر گیاه و فراهم کردن شرایطی پایدار و آرام برای آنهاست. با کمی دقت و عشق، میتوان در تمام طول سال در سردترین روزهای زمستان خانهای سرسبز و پرنشاط داشت.


































نظر شما