حسین شیرزاد

طبق داده‌های رسمی، صنعت شکر برزیل در سال ۲۰۲۴ با صادرات رکورددار ۳۸.۲۳ میلیون تن شکر و کسب ۱۸.۶ میلیارد دلار، بازارهای جهانی را به بهترین فورماسیون تجاری هدایت کرد. این عملکرد پس از سالی همراه با خشکسالی شدید و آتش‌سوزی‌های جنگلی رخ داد که به مزارع نیشکر، به‌ویژه در مرکز-جنوب، که بیشتر نیشکر کشور را تولید می‌کند، آسیب رساند. با وجود این موانع، کارخانه‌های برزیل به تقاضای جهانی قوی پاسخ دادند - به ویژه پس از آنکه هند، رقیب اصلی، صادرات خود را محدود کرد. در واقع در سال ۲۰۲۴، برزیل جایگاه خود را به عنوان بزرگترین صادرکننده شکر جهان تثبیت کرد و رکوردهای قبلی را هم از نظر حجم و هم از نظر درآمد شکست. البته این افزایش همانطور که ذکر شد به دلیل ترکیبی از عوامل جهانی - به ویژه ممنوعیت صادرات هند - و شرایط برداشت مطلوب برزیل بود. کشورهای مقصد برتر عبارت بودند از:
۱. اندونزی : ۳.۴۶ میلیون تن (بزرگترین خریدار، تقریباً ۹٪ سهم بازار).
۲. هند : ۳.۳۳ میلیون تن (عمدتاً واردات شکر خام برای تصفیه داخلی).
۳. چین : ۳.۰۲ میلیون تن (حداقل در نیمه اول، افزایش در اواخر سال).
۴. امارات متحده عربی : ۲.۵۱ میلیون تن (عمدتاً شکر خام برای تصفیه).
۵. الجزایر : ۲.۲۳ میلیون تن (عمدتاً شکر تصفیه‌شده، که اغلب در کانتینر حمل می‌شود).

 
در سال ۲۰۲۴ یک الگوی کلی  جالب هم پدیدار شد، چنانکه شکر خام فله‌ای بیشتر به آسیا و خاورمیانه می‌رفت، در حالی که شکر تصفیه‌شده کانتینری عمدتاً به آفریقا سرازیر می‌شد.
در خصوص روش‌های حمل و نقل نیز کشتی‌های فله‌بر  تقریباً ۹۰٪ از صادرات شکر، که عمدتاً شکر خام است و توسط کشتی‌های بزرگ از بنادری مانند سانتوس و پاراناگوا حمل می‌شود، بر عهده داشتند. همچنین  کانتینرها نیز حدود ۱۰٪ از کل صادرات (نسبت به ۹.۴٪ در سال ۲۰۲۳). کانتینرسازی به طور فزاینده‌ای برای محموله‌های شکر تصفیه شده و بسته‌بندی شده به مقاصد مختلف - به ویژه در آفریقا - مورد توجه قرار گرفته است. پس از چالش‌های مرتبط با همه‌گیری، دسترسی به  حمل کانتینری بهبود یافت و نرخ حمل و نقل کاهش یافت و به بسیاری از کارخانه‌ها و بازرگانان اجازه داد تا برای حمل شکر تصفیه شده با ارزش بالا به حمل و نقل کانتینری روی آورند. با این حال، حمل و نقل فله همچنان برای حجم عظیمی از شکر خام، نیروی کار اصلی است.
نیشکر برزیل دو منظوره است، هم شکر و هم سوخت اتانول تولید می‌کند. تولید این صنعت بسته به سیگنال‌های بازار تغییر می‌کند. در سال‌های پایین بودن قیمت شکر (مثلاً ۲۰۱۸/۱۹)، کارخانه‌ها اتانول را به حداکثر رساندند - تنها حدود ۴۲ درصد از ساکارز در آن سال به شکر اختصاص یافت در حالی که ۵۸ درصد به اتانول اختصاص یافت.  در مقابل، با افزایش قیمت شکر در ۲۰۲۳/۲۴، کارخانه‌ها به شکر روی آوردند. تقریباً ۴۶  درصد از شکر نیشکر به شکر تبدیل شد (سهم بیشتری نسبت به سال‌های قبل) و ۵۴ درصد به اتانول تخمیر شد. برزیل در ۲۰۲۳/۲۴، ۴۵.۵ میلیون تن شکر و ۳۵.۳ میلیارد لیتر اتانول تولید کرد، که نسبت به چند فصل قبل، تعادل بیشتری به سمت شکر داشت. نکته قابل توجه این است که حتی با وجود رکورد تولید شکر، تولید اتانول همچنان قوی باقی ماند - که این امر به لطف گسترش اتانول ذرت، که حدود ۲ تا ۳ میلیارد لیتر تأمین می‌کرد، محقق شد. با ورود به سال ۲۰۲۵، انتظار می‌رود کارخانه‌ها با توجه به قیمت‌های جهانی بالا و پیش‌بینی کسری جهانی شکر، همچنان اولویت خود را به تولید شکر بدهند. با این حال، اگر قیمت شکر کاهش یابد یا قیمت بنزین افزایش یابد، سیستم انعطاف‌پذیر برزیل سهم بیشتری از نیشکر را به اتانول باز خواهد گرداند. از طرفی، تولید نیشکر برزیل در سال مالی ۲۰۲۳/۲۴ به رقم تاریخی ۷۰۵ میلیون تن رسید، اما پیش‌بینی‌ها برای سال مالی ۲۰۲۴/۲۵ حاکی از کاهش شدید تولید به حدود ۶۴۵ میلیون تن است. دلیل اصلی این امر، آب و هوای خشک مداوم است که جوانه زدن و رشد را در مناطق کلیدی تولید محدود کرده است. مزارع نیشکر، حتی آن‌هایی که دچار آتش‌سوزی نشده‌اند، آن‌طور که انتظار می‌رفت، احیا نشده‌اند. جنوب شرقی، منطقه اصلی نیشکر برزیل، با وجود گسترش سطح زیر کشت، شاهد کاهش قابل توجه بهره‌وری بوده است. کارخانه‌ها با بهره‌برداری از قیمت‌های بالای بین‌المللی و شکاف عرضه جهانی، نیشکر بیشتری را به تولید شکر اختصاص دادند. در ماه های ابتدایی ۲۰۲۵ حدود ۴۶ درصد از شکر نیشکر به شکر و بقیه به اتانول تبدیل شد. تولید اتانول به لطف افزایش اتانول بر پایه ذرت که اکنون تقریباً یک چهارم کل تولید اتانول را تأمین می‌کند، همچنان قوی باقی ماند. موفقیت صادرات برزیل به لجستیک کارآمد، از جمله افزایش استفاده از ظروف برای شکر تصفیه شده، به ویژه به بازارهای آفریقایی، متکی بود.  
نتیجه‌گیری
 در جبهه داخلی، بازار داخلی شکر برزیل سالانه تنها حدود ۹.۵ میلیون تن شکر جذب می‌کند - تقریباً یک چهارم تولید کشور و اکثریت قریب به اتفاق (حدود ۷۷٪) از تولید شکر برزیل صادر می‌شود و بقیه آن نیازهای داخلی را برآورده می‌کند. در سال ۲۰۲۴، قیمت شکر داخلی در کنار قیمت‌های جهانی به بالاترین حد خود در چند سال گذشته رسید و سپس در اوایل سال ۲۰۲۵ شروع به کاهش کرد. به عنوان مثال، شکر کریستالی عمده فروشی در سائوپائولو در فوریه ۲۰۲۵ حدود ۹ درصد کاهش یافت و در پایان ماه حدود ۱۳۹ رئال به ازای هر کیسه ۵۰ کیلوگرمی،  این کاهش علیرغم خارج از فصل (زمانی که عرضه کم است) رخ داده، زیرا خریداران در برابر قیمت‌های بالا مقاومت کردند. مصرف سرانه شکر در برزیل همچنان بالا است (بیش از ۳۰ کیلوگرم در سال)، اما روندهای بهداشتی آن را نسبتاً ثابت نگه داشته است. بنابراین، تقاضای داخلی شکر ثابت است و قیمت‌های داخلی در درجه اول منعکس کننده برابری صادرات و عوامل فصلی هستند. در مجموع، بازار داخلی برزیل - حتی در سال‌های رکورد صادرات - به دلیل حجم عظیم تولید، به خوبی تأمین شده است. با این حال، این بخش در سال ۲۰۲۵ با عدم قطعیت روبرو است. کاهش بازده نیشکر، بازگشت احتمالی صادرات هند و تقاضای داخلی اتانول می‌تواند حجم صادرات برزیل را به ۳۵ تا ۳۶ میلیون تن کاهش دهد. بخش شکر برزیل به دلیل کشاورزی پیشرفته، کارخانه‌های انعطاف‌پذیر و لجستیک قوی همچنان رقابتی است، اما نوسانات آب و هوایی و تغییر تجارت جهانی، انعطاف‌پذیری آن را در سال آینده آزمایش خواهد کرد. نا گفته نماند موفقیت برزیل در صادرات شکر در سال ۲۰۲۴، نقش غالب این کشور در بازارهای جهانی شکر را برجسته تر می‌کند. صادرکنندگان برزیلی با تکیه بر تقاضای بالا، تولید قوی و یک استراتژی لجستیک انعطاف‌پذیر که به طور فزاینده‌ای حمل و نقل کانتینری را در بر می‌گیرد، نیازهای جهان را برآورده (و از آن فراتر رفته‌اند) کرده‌اند. این عملکرد قوی تأثیر قابل توجهی بر قیمت‌های جهانی شکر داشته و به تثبیت بازاری که در غیر این صورت ممکن بود به طرز چشمگیری افزایش یابد، کمک کرده است. اما عمده تحلیلگران عموماً انتظار دارند که صادرات در سال ۲۰۲۵ با رکود ملایمی مواجه شود، کما اینکه صادرات شکر از بندر سانتوس در سه ماهه اول سال ۲۰۲۵، ۴۶ درصد کاهش یافته که دلایل اصلی آن عبارتند از:
-  احتمالا هند ممکن است تا حدی به بازار بازگردد.
- عدم قطعیت‌های آب و هوایی (ال نینو) می‌تواند بر میزان برداشت نیشکر تأثیر بگذارد.
- تقاضای داخلی اتانول در برزیل ممکن است برخی از کارخانه‌ها را وادار کند تا نیشکر را از تولید شکر منحرف کنند.  
- محدودیت های صادراتی:  ازدحام بنادر و تأخیر در حمل و نقل به یک گلوگاه تبدیل شده است - در یک مقطع در اواخر سال ۲۰۲۳، کشتی‌ها برای بارگیری شکر تا ۳۵ روز در بندر سانتوس منتظر می‌ماندند وتحلیلگران تجاری خاطرنشان کردند که ظرفیت صادرات برزیل، به جای تولید، عامل محدودکننده در کاهش کمبود جهانی شکر بود.
از یاد نبریم که سال ۲۰۲۴ یک معیار جدید پسا نرمال را تعیین کرد. ظرفیت برزیل برای حمل شکر خام و تصفیه شده در سراسر قاره‌ها - از طریق کشتی‌های فله و کانتینرها - پایه و اساس انعطاف‌پذیری را برای رهبری مداوم در تجارت شکر فراهم می‌کند.